Je lichaam reinigen met een detox: is dat gezond?

Ontgiften, ontslakken, detoxen: er zijn allerlei termen in omloop voor een reinigingskuur van het lichaam. Zo’n kuur verdrijft aangekoekte prut uit de darmen en opgehoopte gifstoffen, zo luidt de belofte. Is het echt gezond?

Welzijnstoerisme is booming: alleen al in Europa wordt jaarlijks meer dan 200 miljard euro uitgegeven aan vakanties gericht op het persoonlijke welzijn. Er zijn talloze mogelijkheden om retraites te boeken voor een ‘detox’. Vooral Spanje is populair, met weekjes sapvasten in Andalusië of macrobiotisch ontslakken in Alicante. Vaak gaat het om kuren van vijf tot zeven dagen waarbij er alleen vloeibaar eten op het programma staat: sapjes, bouillon en water, al dan niet gecombineerd met een darmspoeling. Ook in Nederland kun je detoxen in luxe viersterrenhotels, of gewoon thuis met een online verkrijgbare sapkuur, desgewenst inclusief onlinecoaching en support via WhatsApp.

Het woord detox betekent ontgiften. Het is eigenlijk een medische term voor het gecontroleerd afbouwen van een langdurige of intensieve verslaving aan alcohol, medicijnen of drugs. In het verleden waren er ook artsen die dachten dat gifstoffen zich ophoopten in het lichaam. Nog steeds kunnen mensen in spa’s en online een Mayr-kuur doen, genoemd naar de in 1965 overleden Oostenrijkse arts Franz Xaver Mayr die zijn hele leven zocht naar een manier om het lichaam te reinigen. Hij geloofde in de heilzame werking van dagelijks zout water drinken, buikmassages en een licht dieet van melk en witbrood waarbij heel, heel goed kauwen centraal staat. Deze ‘duurzame darmrevalidatie’, zoals aanhangers van de kuur zeggen, zou een gunstig effect hebben op allerlei ziekten, van hart- en vaataandoeningen en hoge bloeddruk tot rugpijn en artrose.

Urine in konijnenoren

De arts Charles Bouchard oogstte faam met zijn ‘leer der auto-intoxicatie’. Hij stelde dat het menselijk lichaam zélf allerlei gifstoffen aanmaakt, zoals ureum, kalium, chloride, zwavel en wat andere zouten en zuren. Om te bewijzen dat urine giftig kon zijn, spoot Bouchard net zo lang urine in de bloedvaatjes van konijnenoren tot de dieren grote pupillen kregen, al kwijlend in coma raakten en uiteindelijk bezweken.

Ook injecteerde hij in 1893 minuscule stukjes poep in de aderen van konijnen en constateerde vervolgens dat het leidde tot ‘depressie en diarree’. Die gifstoffen waren een gevaar, bezwoer Bouchard. De mens die last had van verstopping, balanceerde volgens hem voortdurend op de rand van ziekte. Maar: hij erkende wél dat de organen van gezonde mensen, met name de nieren, lever en darmen, prima in staat waren om die afvalproducten uit voeding netjes op te ruimen en af te scheiden.

Dat inzicht ontbreekt vaak bij voedingsgoeroes en behandelaren uit de alternatieve hoek, weet ook Ben Witteman, maag-darm-lever-arts hoogleraar voeding en darmgezondheid aan de Wageningen University. ‘Bij veel mensen bestaat het idee dat schadelijke stoffen zich ophopen in het lichaam en dat er aangekoekte troep blijft zitten in het darmstelsel, maar dat is helemaal niet zo’, zegt hij. De darmen hebben helemaal geen schoonmaakbeurt nodig, zegt de Wageningse professor. Hij vertelt dat darmbacteriën, die een belangrijke rol hebben in het reguleren van het immuunsysteem, vrije vetzuren produceren, waaronder boterzuur. ‘Die voeden het immuunsysteem en het darmslijmvlies en leiden de uitscheiding van afvalstoffen in goede banen.’

Sapkuur geen oplossing

Wil je je darmflora een handje helpen, dan is een sapkuur geen oplossing. En een darmspoeling al helemaal niet. Integendeel: ‘Dan spoel je juist die belangrijke darmbacteriën weg. Die vormen zich wel opnieuw, maar dat kost een dag of drie.’ En: in veel sapjes zit een forse hoeveelheid suiker, wat juist helemaal niet gezond is. Witteman: ‘Daarnaast bevatten ze weinig vezels en die zijn juist belangrijk om je darmbacteriën gezond te houden. Eet dus liever rauwkost, fruit, groente en volkorenbrood.’

Eiwitten uit peulvruchten, bonen, kwark of een stukje vis of vlees mogen trouwens ook niet ontbreken. Een sapkuur, ook al duurt die maar kort, leidt onherroepelijk tot afbraak van spiermassa. Gewichtsverlies na zo’n vloeibaar dieet bestaat dus niet uit vet, maar uit vocht en spierweefsel: feitelijk een recept om juist ongezonder te worden, bevestigt Arjan van Zuilen, internist-nefroloog in UMC Utrecht. ‘Het lichaam is eigenlijk een strak gereguleerde fabriek die 24 uur per dag bezig is’, legt hij uit. ‘Dat bepaalt zelf welke stofjes opgenomen worden en welke stoffen overbodig of schadelijk zijn en eruit moeten. Dat natuurlijke proces, dat constant het perfecte evenwicht bewaakt, noemen we homeostase. Ga je aan dat regelmechanisme sleutelen, dan verstoor je de balans.’

Het lichaam kan zichzelf dus uitstekend ontgiften zonder bemoeienis van buitenaf. Alleen het toiletbezoek moet je zelf doen.