De meeste mannen boven de 45 jaar krijgen vroeg of laat problemen met hun prostaat. Plassen gaat moeilijker, maar ook vrijen kan lastiger gaan. Hoe kom je daarvan af? Bert-Jan de Boer – mannenarts, medisch seksuoloog en huisarts – geeft antwoord.

De functie van de prostaat is het aanmaken van prostaatvocht voor het vervoeren van zaadcellen. Bij een zaadlozing komen de zaadcellen in het prostaatvocht naar buiten. Het prostaatvocht zorgt ervoor dat de zaadcellen levend de eicellen van de vrouw kunnen bereiken. De prostaat ligt vlak onder de blaasuitgang en om de plasbuis heen, als een appel waar het klokhuis is uitgeboord. Veel mannen worden zich pas bewust van hun prostaat als er klachten gaan optreden. Dat gebeurt vaak: 70 procent van de mannen krijgt ooit prostaatproblemen. Omdat de prostaat betrokken is bij het orgasme, kan óók de seks een hinderpaal worden.

1. Wat is de oorzaak van mijn erectieproblemen?
Erectieproblemen komen veel voor. Tien procent van alle Nederlandse volwassen mannen heeft er last van. Bij mannen boven de 60 heeft de helft problemen met het krijgen of het vasthouden van een erectie. ‘Het is zeker niet iets waar u zich voor moet schamen’, zegt Bert-Jan de Boer. ‘Het hoort bij het ouder worden. De kwaliteit van de bloedvaten vermindert en ook de zenuwen gaan minder goed werken.’ Dat geldt dubbelop als u ook hartpatiënt bent of diabetes heeft. Een prostaatontsteking kan ook van invloed zijn. Overgewicht, roken, een hoog cholesterolgehalte en een hoge bloeddruk verhogen de kans op erectieproblemen flink. ‘Vaak komt er ook wat faalangst en prestatiedruk bij kijken’, zegt De Boer. ‘En na bijvoorbeeld een hartinfarct heeft iemand soms ook het vertrouwen in het eigen lichaam verloren.’ Een medisch seksuoloog kan de oorzaak vaststellen en een passende behandeling starten.

2. Ik wil graag erectiepillen, maar zijn die niet slecht voor mijn hart?
In Nederland zijn verschillende erectiemiddelen op recept verkrijgbaar: sildenafil (Viagra®), vardenafil (Levitra®), tadalafil (Cialis®) en avanafil (Spedra®). Alleen in specifieke situaties mag u geen erectiepillen gebruiken. Dat geldt bijvoorbeeld als u elke dag langwerkende nitraten gebruikt. Dat zijn pilletjes of sprays voor onder de tong – nitroglycerine is een bekend voorbeeld – die de bloedvaten verwijden en verlichting geven bij pijn op de borst. Ook als uw bloeddruk erg laag is, raden artsen erectiepillen af. Toch is het over het algemeen een veiliger middel dan bijvoorbeeld de pijnstiller ibuprofen, stelt Bert-Jan de Boer: ‘Aan dat middel overlijden jaarlijks 540 mensen.’ Een goede vuistregel is: kunt u zonder pijn op de borst 2 trappen van 10 treden oplopen? Dan is het meestal veilig om een erectiepil te gebruiken.

3. Is het normaal dat je als oudere man geen zin meer hebt in seks?
Bij het ouder worden daalt het testosterongehalte in het lichaam. Een laag testosterongehalte heeft tot gevolg dat de zin in seks vermindert. Mannen die een tekort aan testosteron hebben, voelen zich ook vaak ook wat futloos en initiatiefloos. Minder energie hebben, slaapproblemen, een verminderd enthousiasme, verlies van nachtelijke erecties, zweten en zelfs depressies: het kan allemaal voorkomen bij een te laag testosterongehalte, vertelt Bert-Jan de Boer. ‘De seksuele energie is eruit. Deze mannen krijgen vaak regelmatig antidepressiva voorgeschreven, terwijl ze eigenlijk testosteron nodig hebben.’ Een tekort aan testosteron kan gemakkelijk opgespoord worden met bloedonderzoek. Ook de behandeling is eenvoudig, zegt De Boer: ‘Dagelijks twee pompjes testosterongel op de schouders, tot het lichaam het zelf weer aanmaakt.’ Maar is het niet zo dat extra testosteron voor een snellere veroudering zorgt? Nee, zegt De Boer: ‘Je veroudert juist veel sneller door een tekort aan testosteron. Het gaat allemaal om de juiste balans.’

4. Ik heb pijn in de buurt van de prostaat. Wat kan dat zijn?
Bij prostaatpijn pijn voelt u pijn tussen de balzak en endeldarm. De pijn kan uitstralen. Meestal is er ook lage rugpijn. Soms komt de pijn opzetten voor of na de zaadlozing of bij het plassen. Bert-Jan de Boer: ‘Wij gaan altijd eerst nakijken of er sprake is van een prostaatontsteking door een bacterie, dat komt regelmatig voor en is goed te behandelen met antibiotica. Mannen hebben dan ook vaak plasproblemen.’ Maar vaak is de pijn onschuldig. In dat geval is de prostaat niet ontstoken, maar wel geïrriteerd of gezwollen door bijvoorbeeld een te hoge spierspanning in de bekkenbodemspieren of door irritatie van de blaas. Tip van De Boer: ‘Het is goed om je plas af en toe even op te houden, daarmee train je de blaas. Maar wacht niet tot je op knappen staat. De blaas rekt dan te veel uit en kan op den duur niet meer de goede druk geven als je plast.’

5. Wijzen mijn prostaatklachten op prostaatkanker?
Die kans is klein, om de simpele reden dat prostaatkanker in het begin juist weinig tot helemaal geen klachten geeft. Bij prostaatkanker begint de tumor meestal aan de buitenkant van de prostaat. Daardoor veroorzaakt de tumor pas laat in de ziekte, of zelfs helemaal nooit, een verminderde straalkracht bij het plassen. Ook geeft prostaatkanker bijna nooit pijnklachten; dit gebeurt pas nadat de kanker is uitgezaaid. Wel is het zo dat de meeste mannen ooit in hun leven prostaatkanker zullen krijgen: onderzoek laat zien dat de overgrote meerderheid van alle mannen van negentig jaar en ouder kankercellen in hun prostaat hebben. Prostaatkanker groeit echter heel langzaam, stelt De Boer gerust. ‘De meeste mannen zullen er nooit problemen van ondervinden: ze overlijden uiteindelijk meestal mét, maar niet aan prostaatkanker.’

6. Is bloed in het sperma reden tot zorg?
Het komt wel eens voor dat er wat bloed meekomt in het sperma. Dat kan even schrikken zijn, maar het is vrijwel altijd onschuldig. Er kan bijvoorbeeld een bloedvaatje geknapt zijn tijdens de seks. Een ontsteking, een abces of kanker is bijna nooit de oorzaak. Komt het eenmalig voor, dan hoeft u niet naar de huisarts. ‘Als het vaker voorkomt, is het wel aan te raden om de huisarts te raadplegen’, aldus Bert-Jan de Boer. ‘Als we niets kunnen vinden – en dat is dus meestal het geval – adviseren we ‘prostaatrust’.’ Oftewel: even geen seks. Ook zelfbevrediging is dan tijdelijk even van de baan.

7. Heeft stress invloed op prostaatklachten?
Ja. Sommige mensen krijgen bij stress spanningshoofdpijn, de ander krijgt last van pijn in de schouder- en nekspieren. Zo kan ook het prostaatgebied – de prostaat, blaas, plasbuis en bijballen – bij stress geïrriteerd raken en pijnklachten geven. Vaak is er dan met de blaas of prostaat op zich niets aan de hand. Maar de klachten kunnen wel vaker optreden bij mannen die al eerder een prostaatontsteking hebben gehad. Het gebied blijft dan wat gevoelig. Ook kan er sprake zijn van een overspanning van de bekkenbodemspieren, weet De Boer. ‘Angst voor de pijn kan de klachten versterken.’ Een bekkentherapeut kan precies de spanning van de bekkenbodemspieren meten via de anus en u helpen te ontspannen. Daarvoor kunt u oefeningen doen, zoals het aanspannen (‘ontlasting ophouden’) en weer ontspannen van de anus. En, zegt De Boer, ga op tijd naar het toilet als u aandrang voelt. ‘Even wachten is geen probleem, maar te lang wachten kan weer nieuwe klachten geven, zoals een overactieve bekkenbodem.’

8. Hoe kan ik mijn relatie goed houden als de seks minder wordt?
Erectieproblemen en andere klachten heeft soms het effect dat ook de intimiteit verdwijnt. Dat is echt zonde, zegt Bert-Jan de Boer. ‘Het is daarom belangrijk om de intimiteit en lichamelijkheid vast te houden. Ga lekker lepeltjelepeltje tegen elkaar aan liggen, of masseer elkaar eens. En focus niet op de geslachtsdelen, want er komt zéker bij mannen vaak ook wat prestatieangst bij. Hoe meer faalangst, hoe groter het probleem wordt.’ Wat veel mannen niet weten, zegt De Boer, is dat ontspanning het toverwoord is. ‘Een erectie is niet het áánspannen van spieren maar het óntspannen van spieren. De hele dag wordt het gladde spierweefsel van de zwellichamen van de penis actief dichtgedrukt. Als je een erectie krijgt, ontspannen de spieren zich en vullen de zwellichamen zich met bloed. Dan heb je een erectie. Mannen hebben het idee: voor een erectie moet ik iets doen. Nee, je moet er iets voor láten.’

Peter Bos (67)* wordt behandeld voor prostaatkanker:

‘Mannen, praat er toch over!

’‘Vlak voor een hartoperatie, op mijn 55e, kreeg ik het te horen: mijn bloedwaarden waren niet goed. ‘Ik verdenk u stellig van prostaatkanker’, zei de arts. Ze zeiden dat ik de 60 niet zou halen. Nu ben ik 67 en ik leef nog steeds. De ziekte is wel een aanslag op mijn leven geweest. Ik had nooit klachten, maar door de hormooninjecties kreeg ik opvliegers. Ook in bed met mijn vrouw werd alles anders. Alsof ik naast een pak Brinta lag. Ik heb ook een cryobehandeling gehad, een behandeling waarbij prostaatkankercellen worden vernietigd door ze te bevriezen. Nu zijn de zenuwbanen rond de prostaat aangetast. Ook Viagra doet dan niks meer. En je krijgt plasproblemen. Vorig zomer kwamen we uit Frankrijk terug van vakantie. Ik stond te tanken en opeens stond ik zomaar mijn zomerbroek vol te pissen. Kun je je voorstellen wat een drama dat is? Ik heb het er best moeilijk mee gehad. Wij mannen hebben toch een beetje dat hanige gedrag, hè. Tegen mijn vrouw heb ik gezegd: jij bent niet veroordeeld om nooit meer seks te hebben. Als jij een aardige, correcte vent tegenkomt, moet je gewoon je gang gaan. Weet je wat opvallend is? Mannen praten niet over prostaatkanker. Ik heb drie vrienden waarmee ik elke dag aan het eind van de middag naar de kroeg ga. We hebben allemaal prostaatkanker. Maar er wordt met geen woord over gesproken. Ik heb ook geprobeerd een Prostaatkankercafé op te zetten. Het café had ik al en ik adverteerde in de lokale krant. Niemand reageerde. Dat vind ik jammer. Vrouwen met borstkanker zoeken elkaar op, bij mannen ligt dat een stuk moeilijker. Van mijn plasproblemen ben ik af: ik katheteriseer mijzelf drie keer per dag, Nu kan nu gewoon de deur uit zonder dat het mis gaat. We hebben veel meegemaakt, maar ik ben er nog! Dat is wat telt.’

* Peter Bos is een gefingeerde naam. De echte naam van de geïnterviewde is bij de auteur en redactie bekend.
Een iets kortere versie van dit artikel werd in augustus 2018 gepubliceerd in Plus Magazine (©).

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Met een grotere bijdrage steun je me nog veel meer. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.

Mijn gekozen waardering € -