Meer dan een prikje: vaccinatiegraad huisdieren verhogen ‘juist nu urgent’

Al jarenlang is de vaccinatiegraad onder honden, katten, konijnen en andere gezelschapsdieren zorgwekkend laag, zo vinden de KNMvD, de Dierenbescherming en dierenartsen zelf. Speciale campagnes om vaccinatietwijfelaars over de streep te trekken, veranderden daar niets aan. Wat kunnen dierenartsen doen om het belang van vaccinaties meer onder de aandacht te brengen?

‘Mijn hond vaccineren tegen leptospirose? Welnee, dat is helemaal niet nodig. Lepto is niet gevaarlijk en als de hond het krijgt, heb je het met een simpele antibioticakuur zo opgelost.’ Femke Broere, hoogleraar Translationele Immunologie aan de Faculteit Diergeneeskunde van Universiteit Utrecht en zelf eigenaar van twaalf sledehonden, hoort het andere hondenbaasjes regelmatig zeggen. Broere legt dan uit dat leptospirose lang niet altijd mild verloopt. ‘Afhankelijk van hoe snel je de diagnose stelt, kunnen honden met de ziekte van Weil nierfalen en leverfalen ontwikkelen en zelfs overlijden. Het gaat dus niet altijd goed. Bovendien kunnen ook mensen de ziekte krijgen.’

En: hoewel leptospirose in Nederland weinig voorkomt, ziet het RIVM sinds 2014 wel een toename van meldingen van de ziekte van Weil.1 Klimaatverandering speelt hierin vermoedelijk een rol: door de zachte winters overleven meer ratten en Leptospira-bacteriën. Daarnaast is er een toename van waterrecreatie door warme zomers. Bij honden is leptospirose niet aangifteplichtig, dus is er geen goed zicht op het aantal ziektegevallen bij honden.

Nieuwe uitbraken
Het vertrouwen van de samenleving in vaccinaties lijkt af te brokkelen. Wereldwijd zien dierenartsen en wetenschappers een duidelijke trend: de vaccinatiegraad onder gezelschapsdieren daalt.2 Naar schatting van de KNMvD wordt in Nederland 55 procent van de honden, 25 procent van de katten en 16 procent van de konijnen volgens de richtlijnen gevaccineerd. Dat is te laag om de groepsimmuniteit te versterken, vinden experts, waaronder ook Femke Broere: ‘De vaccinatiegraad verhogen is juist nu urgent. We regelmatig nieuwe uitbraken ontstaan, met name onder zwerfkatten en konijnen.’

Naar schatting van de Dierenbescherming telt Nederland anderhalf miljoen zwerfkatten en verwilderde katten die vrijwel nooit bij de dierenarts komen. Elk najaar duikt het parvovirus in deze groep katten op. In het afgelopen jaar gebeurde dat op vijf plekken in Nederland al in juli – extra vroeg, door een warme winter en een nat voorjaar. Onder konijnen waren er afgelopen jaar grote uitbraken van myxomatose, RHD1 en RHD2. Het verhogen van de vaccinatiegraad zou het probleem kunnen verhelpen, maar speciale campagnes over het belang van vaccineren van huisdieren hebben tot nu toe weinig uitgehaald.

Harde cijfers ontbreken
Wat het in kaart brengen van het probleem lastig maakt, is het ontbreken van harde cijfers. Een duik in de beschikbare wetenschappelijke publicaties laat zien dat cijfers over de vaccinatiegraad, in Europa en daarbuiten, enorm uiteenlopen en elkaar soms zelfs regelrecht tegenspreken. Zo rapporteert een zeer grote, recente Britse studie die in de periode tussen 2016 en 2022 werd uitgevoerd dat de eenjaarlijkse vacinaties afnemen, maar dat er een lichte stijging te bespeuren is van de driejaarlijkse vaccinaties.3

Dat zou kunnen betekenen dat de driejaarlijkse schema’s voor de kernvaccinaties die de World Small Animal Veterinary Association (WSAVA) in 2015 heeft gepubliceerd goed worden opgevolgd, opperen de onderzoekers voorzichtig. Maar, zo waarschuwen ze: de cijfers duiden er tegelijkertijd op dat non-core tegelijkertijd zou het kunnen betekenen dat vaccinaties die een kortere bescherming geven – zoals leptospirose en B. bronchiseptica bij honden en FeLV bij katten – afnemen. Ze zien ook dat jonge dieren vaak nog wel vaccinaties krijgen, maar dat de frequentie steeds verder afneemt naarmate het dier ouder wordt. 

Een andere omvangrijke Britse studie met een sample size van 900.000 honden, stelt dat 49 procent van de honden gevaccineerd is tegen leptospirose.4 Dat percentage komt in de buurt van de Nederlandse schattingen. Omdat de opzet en de meetmethoden per studie verschillen, blijft er veel onduidelijk over de vaccinatiegraad van gezelschapsdieren in Europa. ‘In het Verenigd Koninkrijk lijkt het registratiesysteem mooi geregeld, maar die database omvat alleen gegevens van het Small Animal Veterinary Surveillance Network. Dat kan de uitkomsten vertekenen’, legt Broere uit. En inderdaad: SAVSNET verzamelt weliswaar data van de grootste laboratoria, maar slechts vijftien procent van de dierenartsen zijn bij dit systeem aangesloten. Nederland kent evenmin een dekkend systeem en in andere landen is het al niet anders. Zo is het beschikbare onderzoek in Duitsland grotendeels gebaseerd op zelfrapportage – goede epidemiologische gegevens ontbreken simpelweg.5

Angst voor bijwerkingen
De oorzaak van de door dierenartsen gesignaleerde verminderde vaccinatiebereid wordt vaak toegeschreven aan de opkomst van misinformatie en desinformatie, nog eens extra aangezwengeld in de coronatijd.6,7 Maar er zijn meer oorzaken: zo schrokken diereigenaren van mediaberichten over bijwerkingen van vaccins in de media.3 Vooral het L4-vaccin tegen leptospirose wakkerde angst aan na berichten over honden die kort na het toedienen van de vaccinatie overleden als gevolg van een anafylactische shock.8 Ook berichten over FISS – Feline injection-site sarcoma’s – bij katten zouden diereigenaren bezorgd hebben gemaakt.9 Beide bijwerkingen zijn overigens zeldzaam: overgevoeligheidsreacties bij honden na een leptospirosevaccinatie – zoals gezichtsoedeem, maar ook anafylactische shock – treden op bij een tot tien op de tienduizend honden.10 FISS ontstaat volgens Amerikaans onderzoek bij een tot vier op de tienduizend katten.9
Daarnaast zijn er tal van praktische oorzaken die verklaren waarom gezelschapsdieren niet (tijdig) zijn gevaccineerd, zoals een verhuizing van de diereneigenaar en de kosten.3 Ook speelt gebrek aan kennis bij diereigenaren een rol: een vijfde van de katteneigenaren denkt bijvoorbeeld dat vaccinaties niet nodig zijn als katten nooit buiten komen.10

Duration of Immunity
Maar er is nog een grotere reden voor de afnemende vaccinatiebereid: de toegenomen bewustwording dat de Duration of Immunity (DOI) van kernvaccinaties waarschijnlijk veel langer is dan drie jaar.11 Het leidde ertoe dat de KNMvD een consensus statement publiceerde: ‘Hond en kat vaccineren of eerst serologisch testen?’12 Daarin staat dat de vaccinatierichtlijnen gebaseerd zijn op het bereiken en handhaven van de populatie-immuniteit, maar dat serologische testen bij correcte toepassing betrouwbaar geacht worden voor de praktijk. Dat geldt alleen voor volwassen dieren: bij jonge honden en katten blijft een goede basisvaccinatie uiterst belangrijk: minimaal twee (kitten) tot drievoudige vaccinatie (pup) plus een boostervaccinatie op zes tot twaalf maanden leeftijd. Broere sluit zich daarbij aan: ‘We weten nog niet bij welke titer een pup of kitten nog beschermd is, dat weten we alleen van volwassen dieren in klinische trials.’

PetScan biedt kansen
Met het oog op de klimaatverandering is het van belang om de vaccinatiegraad zo hoog mogelijk te houden: Nederland, een land dat waar grote aantallen mensen en dieren dichtbij elkaar leven, wordt beschouwd als een potentiële hotspot voor zoönotische uitbraken.13 De Federatie van Dierenartsen in Europa (FDE) waarschuwde vijf jaar geleden al: ‘Met de huidige geglobaliseerde reis- en handelsactiviteiten en klimaatverandering, nemen dierziekten die niet eerder in Europa zijn gemeld toe. Het is essentieel dat dan preventieve actie, zoals vaccineren, wordt ondernomen.’14

De registratie van infectieziekten is dan ook van cruciaal belang, zegt hoogleraar Broere. Zij ziet kansen om in Nederland meer data over de vaccinatiegraad onder gezelschapsdieren te verzamelen met het informatie- en managementsysteem PetScan 2.0: ‘Bij veel dierenartsen hangt PetScan al aan het administratieysteem. Er zijn dierenartsen die alle klinische gegevens daarin overzetten. Nadelen ziet ze ook: ‘Het is natuurlijk wel een extra handeling en misschien is er niet altijd ruimte en tijd voor in de praktijk. En stel dat je een mogelijke uitbraak signaleert, dan zul je, om zeker te weten om welke ziekte het gaat, mogelijk ook meer aanvullende diagnostiek nodig zijn. Desondanks denk ik dat PetScan enorm kan helpen in het registreren van uitbraken.’

‘Gesprekstechnieken
en de juiste woordkeus
zijn essentieel’
Roeland Wessels, praktiserend dierenarts en communicatiestrateeg bij Dierenkliniek St. Anna 404: ‘Als je, zoals ik, meerdere keren parvo hebt gezien, met puppies die letterlijk in je handen doodgaan, dan besef je: dit had met een eenvoudige vaccinatie voorkomen kunnen worden. Toch zijn er mensen die denken: zoiets gebeurt mij niet. Als iemand eenmaal weet dat parvo dodelijk kan zijn en ook kan overgaan op de mens, wordt het vaak anders. Ik hanteer zelf het Health Belief Model van Janz en Becker. Om een beslissing te nemen over preventief gedrag, maken mensen afwegingen: hoe groot is de kans dat het mij treft? Wat is dan de schade? Hoe kan ik het voorkomen en wat houdt me tegen om dit te doen? Een andere vraag die mensen zichzelf stellen is: geloof ik in vaccinatie als oplossing? Als een klant in de stellige overtuiging leeft dat vaccinaties niet helpen, dan wordt het lastig. De ander proberen met rationele argumenten te overtuigen, kan dan zelfs averechts werken. Zelf gebruik ik in deze gevallen de gesprekstechniek van Motivational Interviewing. Door niet te vertellen, maar vragen te stellen, probeer ik de ander aan het denken te zetten. Ik zeg dan bijvoorbeeld: ‘Kunt u mij vertellen wat u weet van besmettelijke hondenziekten in Nederland, die Bruno ziek kunnen maken?’ om uit te vinden wat het kennisniveau en het perspectief van de ander is. Vervolgens vraag ik of ik mijn perspectief mag geven. Op die manier probeer ik de ander stap voor stap te helpen en het perspectief te veranderen. Woordkeus is daarbij heel belangrijk: “Ik ga Bruno voor u van het puntje van zijn neus tot het puntje van zijn staart nakijken. Op basis van mijn bevindingen ga ik de best mogelijke bescherming voorstellen. Hoe lijkt u dat?” De woorden prikje of enting gebruik ik niet. In plaats daarvan zeg ik: ‘Met deze injectie ga ik Bruno de komende twaalf maanden beschermen tegen tien besmettelijke ziekten.’ Mensen voelen dan veel beter de waarde van vaccinatie. Wees daarnaast niet bang om meerdere herinneringen te sturen. Wij dierenartsen denken dat eigenaren dat vervelend vinden, maar dat is niet zo. Meestal zijn ze na de eerste oproep vergeten een afspraak te maken en stellen een tweede of zelfs derde reminder juist op prijs.’

‘Preventieve zorg is meer
dan alleen vaccinaties’
Gerard Willemse, dierenarts bij Huisdierenpraktijk Beilen en bestuurslid Gezelschapsdieren van de KNMvD: ‘Natuurlijk zijn vaccinaties belangrijk om infectieziekten te voorkomen. Maar laten we niet vergeten dat vaccinaties onderdeel zijn van een totaalpakket aan preventieve zorg. Daarom leg ik het accent graag op een jaarlijkse klinische check, waarin alles wat belangrijk is in de preventieve zorg aan de orde komt. Wij zitten bijvoorbeeld in een gebied waar veel teken voorkomen, dus ook daar hebben we veel aandacht voor. En we zien een explosieve toename van slechte gebitten bij honden en katten. Als het gesprek op vaccineren komt en ik merk dat de eigenaar twijfelt, dan helpt het om oprechte interesse te tonen en vriendelijk door te vragen, op de manier waarop de filosoof Socrates dat deed. Dat kost wat tijd en geduld. Uiteindelijk leg ik wel de verantwoordelijkheid bij de eigenaar zelf. Titeren is een mogelijkheid bij volwassen dieren, maar ik doe dat zelf weinig. Ik ga voor het nuchtere verhaal: dit zijn de feiten, kiest u maar.’

Noten:

  1. Pijnacker, R, Goris MGA, te Wierik MJM, Broens EM, van der Giessen, JWB, de Rosa M, Wagenaar JA, Hartskeerl RA, Notermans DW, Maassen K, Schimmer B. Marked increase in leptospirosis infections in humans and dogs in the Netherlands, 2014. Euro Surveill. 2016;21(17):pii=30211. https://doi.org/10.2807/1560-7917.ES.2016.21.17.30211.

  2. Dubé E, Ward JK, Verger P, MacDonald NE. Vaccine hesitancy, acceptance, and anti-vaccination: trends and future prospects for public health. Annu Rev Public Health. 2021;42:175–191. doi:10.1146/annurev-publhealth-090419-102240.

  3. Bloodworth, S. Singleton D, Perkins E, Radford A, Pinchbeck G. Temporal trends and factors associated with vaccination uptake in dogs and cats from 2016 to 2022 in the United Kingdom. Vaccine, Volume 42, Issue 22, 2024, 126185, ISSN 0264-410X. https://doi.org/10.1016/j.vaccine.2024.126185.

  4. Taylor C, O’Neill DG, Catchpole B, Brodbelt DC. Leptospirosis vaccination in dogs attending UK primary care practices: vaccine uptake and factors associated with administration. BMC Vet Res. 2022 Jul 22;18(1):285. doi: 10.1186/s12917-022-03382-6. PMID: 35864518; PMCID: PMC9303131.

  5. Eschle S, Hartmann K, Rieger A, Fischer S, Klima A, et al. (2020) Canine vaccination in Germany: A survey of owner attitudes and compliance. PLOS ONE 15(8): e0238371. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0238371.

  6. Isabela Pádua Zanon, João Victor Ferreira Campos, Yasmin Gonçalves de Castro, Thayanne Gabryelle Viana de Souza, Victor Santos do Amarante, Camila Stefanie Fonseca de Oliveira, Rafael Romero Nicolino, Rodrigo Otávio Silveira Silva. Non-vaccination of dogs is linked to uncompleted COVID-19 vaccination protocols of owners. Preventive Veterinary Medicine, Volume 222, 2024,106093, ISSN 0167-5877, https://doi.org/10.1016/j.prevetmed.2023.106093.

  7. Kogan LR, Rishniw M. Canine and feline core vaccinations: US veterinarians’ concerns and perceived impact of COVID-19 antivaccination views on veterinary medicine. J Am Vet Med Assoc. 2022 Jun 17;260(12):1482-1488. doi: 10.2460/javma.22.03.0109. PMID: 35905158.

  8. https://www.gov.uk/government/news/leptospira-vaccination-in-dogs

  9. Hartmann K, Day MJ, Thiry E, Lloret A, Frymus T, Addie D, Boucraut-Baralon C, Egberink H, Gruffydd-Jones T, Horzinek MC, Hosie MJ, Lutz H, Marsilio F, Pennisi MG, Radford AD, Truyen U, Möstl K; European Advisory Board on Cat Diseases. Feline injection-site sarcoma: ABCD guidelines on prevention and management. J Feline Med Surg. 2015 Jul;17(7):606-13. doi: 10.1177/1098612X15588451. PMID: 26101312; PMCID: PMC11148925.

  10. Oxley, J. A., Ashman, R., James, L., Wensley, S., Howard, S., Malkani, R., & Tipton, E. (2022). PDSA Animal Wellbeing report on pet health and welfare. Companion Animal, 27(12), 194-194.

  11. Schultz RD, Thiel B, Mukhtar E, Sharp P, Larson LJ. Age and Long-term Protective Immunity in Dogs and Cats. Journal of Comparative Pathology, Volume 142, Supplement 1, 2010, Pages S102-S108, ISSN 0021-9975. https://doi.org/10.1016/j.jcpa.2009.10.009.

  12. https://www.knmvd.nl/hond-en-kat-vaccineren-eerst-serologisch-testen/

  13. Bemelmans-Kremer L, Hackert V. Zoönosen: Een dreiging van nu en alle tijden. Huisarts Wet. 2023;66(6):20-23. Dutch. doi: 10.1007/s12445-023-2258-z. Epub 2023 May 24. PMID: 37252436; PMCID: PMC10206560.

  14. https://www.knmvd.nl/wereld-dieren-vaccinatiedag-voorkomen-is-beter-dan-genezen/

Dit artikel werd ook gepubliceerd in het februarinummer 2025 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Het copyright ligt bij de auteur.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Met een grotere bijdrage steun je me nog veel meer. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.

Mijn gekozen waardering € -

Gerelateerde berichten